با حمام مهدی قلی بیک و موزه مردم شناسی مشهد بیشتر آشنا شوید - وبلاگ پتول

به گزارش وبلاگ پتول، در دوران سلسله های صفویان و قاجاریه حمام های عمومی زیادی در ایران ساخته شد که هم اکنون به یکی از جاذبه های گردشگری تبدیل شده اند. شهر مشهد یکی از شهرهایی است که به علت حضور همیشگی زوار حرم امام رضا (ع)، حمام های زیادی در اطراف حرم برای آنها ساخته شده است. بسیاری از این حمام ها سال 1354 از بین رفتند اما تنها، حمام مهدی قلی بیک از آن دوران به جا مانده است. حمام مهدی قلی بیک، در دوران صفویان و جنب مسجد شاه؛ که به همین علت مدتی به آن حمام شاه نیز می گفتند، ساخته شده است بعلاوه این حمام سال 1356 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت می رسد.

حمام مهدی قلی بیک یکی از بزرگترین حمام های ایران سال 1027 به دستور مهدی قلی بیک جانی قربانی یکی از امرای ترک خراسان ساخته می گردد. در ساخت این حمام با شکوه از مواد و مصالحی همانند آهک، سنگ، شیشه، ساروج و کاشی استفاده شده اما سازه اصلی آن از جنس آجر است. داخل حمام مهدی قلی بیک از هفت بخش مختلف تشکیل شده است که هر کدام کارآیی متفاوتی دارند و بر روی سقف گنبدی و مدور آن، نقاشی ها و طرح هایی بی نظیر که بیانگر داستان های مختلفی از شاهنامه و زندگی روزمره مردم دوران صفویان است به چشم می خورد.

بخش های حمام مهدی قلی بیک

• سربینه

با وارد شدن به حمام، سربینه یا رختکن که نخستین قسمت است را مشاهده میکنید. دیوارها و سقف سربینه با نقاشی، کاشی های رنگی و گچ کاری های باشکوهی تزیین شده و قوس های به کار رفته در آن از نوع پنج و هفت شاخ بزی از پرکاربردترین قوس ها در معماری ایرانی است. سربینه حمام چهار صفه دارد که سه تای آن برای تعویض و قرار دادن لباس مردم عادی و صفه دیگر به نام شاه نشین ویژه اشراف و بزرگان مورد استفاده قرار می گرفت.

• هشتی

بعد از سربینه، فضایی به نام هشتی یا میاندر وجود دارد که واسط بین سربینه و قسمت گرمخانه است. در وسط میاندر حوض کوچکی پر از آب سرد قرار گرفته است که مردم پس از اتمام حمام و خروج از گرمخانه، پاهای خود را در آن می گذاشتند تا دمای بدنشان با دمای محیط سربینه یکی گردد.

• گرمخانه

پس از عبور از هشتی وارد گرمخانه می شوید که محل اصلی استحمام بوده است. فضای این قسمت به شکل مربع و سقف آن گنبدی شکل است. در اطراف گرمخانه سه غرفه که از آنها برای نشستن به هنگام حمام استفاده می شده است وجود دارد و در قسمت غربی آن خزینه آب گرم قرار گرفته است.

در خصوص شهر مشهد بیشتر بخوانید

• تون

بعد از گرمخانه، تون (گلخن یا آتش خانه) قرار گرفته است که فضایی برای ایجاد آتش و تامین گرمای حمام بوده است و به فردی که مسئولیت این کار را بر عهده داشت، تون تاب می گفتند. تون تاب قبل از ورود افراد هیزم، خاشاک، فضولات حیوانی و هر چیزی که قابل اشتعال بود را برای سوخت حمام تهیه و با قرار دادن آنها در کوره تون آتش را روشن می کرد. دود و گرمای آتش از کانال هایی باریک که به آنها گربه رو می گفتند و در کف گرمخانه به صورت مارپیچ تا سربینه قرار داشتند به فضای بیرون حمام منتقل می شد.

• چاله حوض

مردم بعد از استحمام به قسمت دیگر آن که چاله حوض یا استخر آب نام دارد می رفتند. این قسمت با داشتن استخری بزرگ برای آب تنی مورد استفاده قرار می گرفت. چاله حوض حمام مهدی قلی بیک در مقایسه با سایر حمام های دوره صفوی فضای بزرگ تری دارد و ساخت ستون ها، گلجام ها و سایر تناسبات آن در عین سادگی، هنر معماری ایرانی را نشان می دهد.

• موزه مردم شناسی

حمام مهدی قلی بیک تا بیست و چند سال پیش همچنان مورد استفاده عموم مردم بود اما در سال 1378 عملیات بازسازی و بازسازی قسمت های مختلف آن مثل سردر حمام، سربینه، هشتی ورودی، گرمخانه، میاندر، خزینه، فضای گربه رو، تون، نظافت خانه و چال حوض آغاز شد و در نهایت سال 1385 با تغییر کاربری، حمام مهدی قلی بیک به موزه مردم شناسی تبدیل شد. در این موزه اشیایی از قبیل لوازم مورد احتیاج در حمام های قدیمی، انواع سماورهای ذغالی، قندیل، ظروف مختلف، آبخوری، نمایشگاه عکس قدیم و مردم شناسی برای بازدید مردم قرار داده شده است.