نگاهی به اونیروکریتیکا؛ یکی از قدیمی ترین کتاب های تعبیر خواب - وبلاگ پتول

به گزارش وبلاگ پتول، در تمام طول تاریخ و در همه جای جهان، کسانی بوده اند که برای فهم راز رویا ها کوشش می نموده اند. قدیمی ترین متن یافت شده با موضوع تعبیر رویا قدمتی بیش از سه هزار سال دارد و به تمدن مصر باستان مربوط است. در بین النهرین و یونان و سایر تمدن ها هم نشانه های زیادی از این علاقۀ باستانی را می توان یافت. البته آثاری که از این گذشته های دور به دست ما رسیده اند زیاد نیستند، ولی خوشبختانه ما کاملا هم محروم نمانده ایم.

به گزارش وبلاگ پتول؛ کتاب اونیروکریتیکا (Oneirocritica) یا تعبیر رویاها قدیمی ترین کتاب به جا مانده دربارۀ تعبیر خواب و رویا در تمدن یونانی است. این کتاب را شخصی به نام آرتمیدوروس دالدیانوس (Artemidorus Daldianus) در قرن دوم میلادی تالیف نموده است. نوشتن کتاب های تعبیر خواب در یونان سابقه ای بسیار بیشتر از این دارد و خود آرتمیدوروس هم در کتابش به برخی از آن ها اشاره نموده است، اما آن آثار قدیمی تر در گذر زمان از بین رفته اند.

این کتاب در قرن نهم میلادی (قرن سوم هجری) و در زمان خلافت عباسی به وسیله حنین ابن اسحاق به عربی ترجمه شد و به خاطر روش خاص و شرح و بیان مفصلی که دارد تاثیر بزرگی بر آثار نویسندگان مسلمان در حوزۀ تعبیر رویا گذاشت.

آرتمیدوروس کتاب خود را در پنج بخش نوشته است. بخش اول به تعبیر رویا ها و خواب های مربوط به انسان اختصاص دارد. در این بخش هر چیزی که به نحوی به رفتار و بدن انسان مربوط باشد، مثل تولد و مرگ و اندام های مختلف بدن مورد تعبیر و تفسیر قرار گرفته اند. در بخش دوم معنی خواب مربوط به اشیاء و رویداد های طبیعی مثل پدیده های جوی و حیوانات شرح داده می گردد. بخش سوم نماد ها را در دسته بندی خاصی قرار نمی دهد و معنی انواع مختلفی از اموری را که در رویا دیده می شوند بیان می نماید. بخش چهارم نوعی راهنمای تعبیر رویاست که شرح می هد معبّر باید چه چیز هایی را در هنگام تعبیر خواب در نظر داشته باشد؛ و نهایتا بخش پنجم تعدادی رویا و تعبیر آن ها را ذکر می نماید تا مکملی برای بخش راهنما باشد.

در مقدمۀ کوتاه کتاب چند تقسیم بندی از انواع خواب ها آمده است. آرتمیدوروس در این بخش دو نوع کلی رویا را از هم تفکیک می نماید که یکی از آن ها (اونیروس) به اعتقاد او می تواند پیشگویی حوادث آینده را در بر داشته باشد و یکی از آن ها (انهوپنیون) فقط به حوادث روزمره و حالات بدن مربوط است. در خود خواب های پیشگویانه هم تقسیم بندی هایی هست؛ مثلا خواب و رویاهایی که مستقیما وقایع آینده را نشان می دهند از خواب هایی که به صورت نمادین و استعاری این کار را می نمایند متمایز شده اند. بیشتر کتاب تعبیر رویاها به آنالیز همین خواب های نمادینی مربوط است که خبر از حوادث آینده می دهند.

آرتمیدوروس معتقد است که نوع نگاه شخص به خواب هایی که دیده است در نتیجه و تعبیر آن می تواند تاثیرگذار باشد. مثلا اگر کسی خوابی دیده باشد که خبر از حوادث بدی در آینده بدهد، اگر خودش احساس خوبی به آن داشته باشد و فکر کند که این خواب خبر از وقایع خوشایند می دهد، تاثیر منفی خواب از بین خواهد رفت و تعبیر بد آن محقق نخواهد شد. از نظر او بر عکس این حالت هم می تواند در خصوص خواب خوبی که بد تعبیر می گردد اتفاق بیافتد.

یکی دیگر از ریزبینی ها و ظرافت های کتاب آرتمیدوروس این است که او برای هر رویا فقط یک معنی بیان نمی نماید بلکه آن را در نسبت با افراد مختلف به صورت های متفاوتی تعبیر می نماید. یعنی مثلا اگر یک خواب واحد را دو شخص فقیر و ثروتمند ببینند این می تواند معنی متفاوتی برای آن ها داشته باشد.

او تقریبا برای هر تعبیری که ذکر می نماید دلایلی را هم مطرح می نماید. این دلایل عمدتا از پس زمینه های فرهنگی گرفته شده اند. به همین دلیل آرتمیدوروس گاهی خواب های مختلف را برای مردمی که فرهنگ های متفاوتی دارند (مثلا مصری ها و یونانی ها) دارای معانی متفاوتی می داند، زیرا امور مختلف در این فرهنگ های مختلف می توانند معانی مختلفی داشته باشند.

از این جهت کتاب تعبیر رویاها با وجود قدمتی که دارد نسبت به خیلی از آثاری که در قرن های بعد از آن نوشته شدند رویکرد عالمانه تری دارد. او برای هر نماد فقط یک معنا که همواره و همه جا ثابت باشد ذکر نمی نماید بلکه تا حد زیادی به تفاوت های شخصی و فرهنگی و تاریخی توجه دارد.

به این معنا شاید بگردد گفت که کتاب آرتمیدوروس راهی به سمت نوعی تعبیر رویای شخصی است. یعنی هرکس به دلیل اینکه خودش را بهتر از دیگران می شناسد و با اعتقادات و پیش زمینه های فرهنگی خودش بیش از دیگران آشناست، می تواند برترین معبر خواب های خودش باشد. البته این چیزی نیست که آرتمیدوروس به صراحت آن را ذکر نموده باشد، اما روش و نوع نگاه او از چنین دیدگاهی دور نیست.

برای اینکه تصویر بهتری از شیوۀ آرتمیدوروس به دست بیاوریم، می توانیم نمونه ای از تعبیر های او را ذکر کنیم. او در بخش اول کتاب خود می گوید گذشتگان حمام کردن در خواب را نشانۀ رویداد های خوب و مفید می دانستند و نظرشان هم درست بوده است. اما کسانی که در این زمان (یعنی معاصران آرتمیدوروس) هنوز هم حمام کردن را نشانه ای مثبت می دانند اشتباه می نمایند، زیرا شیوۀ حمام کردن در زمان قدیم با امروز متفاوت بوده است.

در گذشته افراد از لگن های بزرگ شخصی برای حمام کردن استفاده می نموده اند، اما بعد از به وجود آمدن حمام های عمومی باید دربارۀ تعبیر اینگونه خواب ها تجدید نظر کرد. حمام های عمومی شلوغ هستند و حرارت زیادی که در آنجا وجود دارد رنگ بدن را تغییر می دهد و این ها می تواند نشانۀ کشمکش و گرفتاری یا آسیب های بدنی باشد. اما در همین زمان هم فرق می نماید که محیط حمامی که در خواب دیده می گردد آرام و زیبا باشد یا نه و شیوۀ حمام کردن عادی باشد یا غیر عادی. زیرا حمام های زیبا مخصوص ثروتمندان هستند و این نشانۀ مثبتی است و حمام کردن به شیوۀ غیر عادی مخصوص بیماران است و این می تواند نشانه ای منفی باشد.

آرتمیدوروس جزئیات خیلی بیشتری را در خصوص این موضوع ذکر می نماید و حتی برخی تجربیات خودش را هم ذکر می نماید. مثلا می گوید ورزشکاری را می شناخته که خواب می بیند به حمام رفته اما آب پیدا نمی نماید. او بعدا به یک مسابقۀ مهم راه پیدا کرد، اما به دلیل پرداخت رشوه از مسابقه اخراج شد. در اینجا حمام نشانۀ میدان مسابقه بوده و پیدا نشدن آب به معنی نرسیدن به مقصود اصلی بوده است.

در همین مثال می توان دید که آرتمیدوروس کاملا نسبت به پس زمینه های تاریخی و فرهنگی خواب حساس بوده و کوچکترین ظرافت های خواب را دارای اهمیت نمادین می دانسته. توجه او به اهمیت تجربه هم در این مثال تعیین است. او با اینکه استفادۀ زیادی از آثار پیشینیان خود نموده اما هیچ تعهد و التزام متعصبانه ای به آنچه که دیگران گفته اند ندارد و مشاهدات و تجربیات خودش را هم در تعبیر خواب به کار می گیرد.

کتاب حدودا دویست صفحه ای آرتمیدوروس (که متاسفانه هنوز ترجمۀ فارسی ندارد) با نگاه جزئی نگر و ظریفی که دارد، مثل سفری باستانی و مجذوب کننده در قلمرو رویاهاست و می تواند نگاه مخاطبش را به مسئلۀ خواب تا حد زیادی تغییر بدهد و انگیزۀ توجه بیشتر به این دنیا رازآمیز و ناشناخته را در او بیدار کند. شاید کسی موافق این دیدگاه نباشد که خواب ها می توانند از حوادث آینده خبر بدهند. اما حتی چنین کسی نمی تواند انکار کند که رویا ها قلمرو نمادپردازی های فکر خود ما هستند و بنابراین شناختن این نماد ها می تواند مسیری مجذوب کننده و ماجراجویانه برای شناخت خویشتن باشد.

به این معنا کتابی مثل اونیروکریتیکا مجموعه ای بی ارزش از خرافه های قدیمی نیست بلکه کوششی برای شناخت دنیا درونی روح انسان است؛ کوششی که از هزاران سال پیش و در باستانی ترین تمدن ها وجود داشته و هنوز هم ادامه دارد.